CİRİT ATIŞI

ATMALARDAKİ HIZIN KONTROLÜ

PETER OGİOLDA Çeviren: Tuncay İSKENDER

New Studies İn Athletics, 8.sayı No:3 Eylül 1994’den Türkçeye çevrilmiştir.

Alman antrenör Peter Ogiolda bu makalesinde cirit atışının final evresinde hızın önemini ve cirit tekniğinin farklı evrelerinin analizini incelemektedir. Yazarın tercümesi 1993’de Almanya’daki bir seminerden alınmıştır ve New Studies İn Athletics, 8. sayı no Eylül 1994’de yeniden basılmıştır.Çevirinin orijinal Alman Jürgen Schiffer tarafından yapılmıştır.

TANITIM

Atletizmde atmalar, cirit dahil, periyodik hareket egzersizleri maksimum hızla yapılmaktadır. Bu makalenin ana hedefi hızı, bu maksimum atış mesafesinin başarı anahtarıdır,hız atmalarda başarı için önceden gerekli olan elzemdir. Bu makalenin amacı cirit atışının üzerinde fikir edinmek, bazı kuralların detaylarını vermek ve atmalarda hızın etkisini ortaya koymaktır.

Bu yazıda;

- Hız tanımlanacak ve bütün atmalara katkısı belirlenecektir.

- Cirit atma hareketinin farklı evrelerinin analizi yapılacaktır.

- Cirit atmanın final evresinde hızın önemi belirtilecektir

- Cirit atmada yetenek seçimi de bazı kriterlerle tartışılacaktır.

HIZIN ROLÜ

Fizik kanunlarına göre, her atma branşında hızın atılan mesafeye çok büyük etkisi vardır. Bu hem yönlendirici hem de hedef parametredir.Bu nedenle, diğer faktörlerin değerleri optimalken, atış hızı arttırılmalıdır.

Hız sözcüğünü kullandığımız zaman ivmelenme süresinden, hız, sıklık ve işarete reaksiyon zamanından konuşuruz.

Yüksek değerde hızı başarmak her atma olayında büyük ivmelenme ve vücudun kinetik zincirinin hızını gerektirmektedir.Daha doğrusu, şunu katmalıyız ki, atmalarda kuvvet ögesi ile kütle yarışmalardaki iş için gereklidir. Böylece “hız güç” atmalarda önceden gerekli olan en önemli açık terimdir.

CİRİT ATIŞININ EVRELERİ

Cirit atışının bölümleri: Cirit atışı farklı bölümlere ayrılabilir. İlk olarak bir birini izleyen hızlanma evresinden söz edebiliriz.

- Bütün cirit atıcılarının hızlanması bacaklarının güç ve hızını kullanma sistemleri tüm cirit atışı sisteminin ivmesi.

- Atıcının gövdesinin hızlanması. Vücudun alt kısmını destekleyerek (büyük kütle) enerji vücudun üst kısmına aktarılır. (küçük kütle) böylece bu kısımlar hızlanır.

- Atıcını kolunun, elinin, ciritin hızlanması; vücudun üst kısmını destekleyerek enerji ön kola, ele, ve ciritte aktarılır.Bu da hızın artmasına neden olacaktır. İkinci olarak hareket yapısı hakkında konuşabilir ve bunun eğitim amaçları için bölümlere ayırabiliriz. Bu ayrımı her bir hareket evresinin başlangıç ve sonlarının en önemli özelliklerini, bireysel evrelerin Biomekanik fonksiyonları hakkındaki bilgileri ve son olarak da bütün hareketin özelliklerini içerir. Üçüncü olarak, hızın serbest kalmasına katkıda bulunan 3 hareket evresine değinebiliriz.

- Yaklaşmanın devir kısımları hızlanma koşusu 8-12 çapraz adım içerir. (hız...6-7m/sn)

- Yaklaşmanın devir kısımları. 5 adım çapraz ritmi tarafından sağlanır. Bayanlar için çaprazların çizgi uzunluğu yaklaşık 1.60-1.90 metre, erkeklerde ise 1.80-2.0 metredir.

Atışın bütün evreleri belli başlı gerekli işlevleri yerine getirirler. Yinede, ana işlevleri yeterli hızı geliştirmek ve bu hızı bir sonraki hareket evresine aktarmaktır.Atışı hareketinin tümü cirit serbest kaldığında ulaşılan maksimum hızla, hızdaki ilerleyen artış tarafından tanımlanmalıdır.

Cirit ve Vücut Kısımlarının Hareketi

1. ve 2. Şekil zamanlamayı ve vücut kısımlarına ait ardışık hareketlerin hızını örnekler. Bu hareketlerin hız eğrileri serbest bırakılma esnasında ulaşılan maksimum hıza kadar devamlı artan hızı gösterir. Cirit fırlatıldığındaki hızı aşağıda belirtilen değerlere ulaşır:

Erkeklerde; yaklaşık 32 m/sn (x 3.66 = 116 km/saat) bayanlarda yaklaşık 28 m/sn

(x 3.6 = 100 km/saat).

Olağanüstü öneminden dolayı, son hızlanma evresinden daha detaylı bir biçimde bahsetmek istiyorum. Bu açıklamayı, şu ana kadar uygun yapılan fiziksel kültür ve spor enstitüsü araştırmalarının araştırma raporlarındaki bilgi ve sonuçları kullanarak yapacağım.

CİRİT ATIŞINDAKİ SON HIZLANMA EVRESİ

Son hızlanma evresi başlangıcı sol bacak yere basmadan önce sağ bacağın etkin kullanımıyla başlar. Bu evre, cirit atıcının elinden çıktıktan sonra biter.Bu hareket evresi 3 şekilde sunulmuştur.

Son hızlanma evresinin tanımlanması;

Ciritin bırakılma hareketi, atıcının kalçasını hızlandıran-ki bu cirit atışının koordinasyon örneğinin yerini tutar-atıcının kalçasının ivmelenmesi.

Uzatılan sol bacak destek hareket ile yere basarken, sol bacağın ve kalçanın hareketi ani olarak durur. Başka bir deyişle, vücudun kendi “durdurması” kullanılır.

Vücudun sağ tarafı, sol kısmının frenlenmesine tepki olarak, sola doğru yaklaşık 90 derece döner. Vücudun sağ tarafının hareketi ileri ve yukarıya doğrudur ve amaç atış kolunun altında kalmaktır. Sol ve sağ “durdurmanın” her ikisi de, vuruş hareketinin başlangıcını (sol bacağın tere basmasını) atıcının vücudunun üst kısmına özelliklede atış koluna iletir. Bu noktada atıcı 3. şekildeki üçüncü pozisyonda gösterilen aşırı bir yay veya omuz gerilmesi gösterir. Atıcı kolunu geride tutar, bu da performansın belirleyicilerinden birisidir. (omuz ve kol kaslarının uzaması) Bu, serbest bırakılma hareketinde doğru ulaşan ve ciritin ivmesinin iki önemli kısmını oluşturan kas hareketlerinin refleks unsurlarını başlatır. Bu ivmeler fizyolojik, biyokimya, ve sinir ve kaslara ait etkiler tarafından arttırılabilir.

İdeal hızlanma eğrisi

Tenso-cirit ve lazer ışık engellerini kullanıp, bu ölçüm sistemlerince ölçülen değerlendirme verileri performans için hızlanma eğrilerini üretir. Yılın farklı zamanlarında yapılan bir çok cirit atışının sistematik ölçülmeleriyle, her bir atıcı için ve ideal final hızlanma eğrisi için (şekil 4 bkz) bir final hızlanma eğrisi çizmek mümkün oldu. Bireysel eğrilerle ideal hızlanma eğrisini yorumlamak ve karşılaştırmak mümkündür.

Aşağıdaki etkenler ideal ivme eğrisi analizlerinden meydana gelmiştir.

- Her hangi bir atıcının eğrisinin yönü, ideal eğrinin yönüyle karşılaştırılabilir.-Eğri ile x ekseninin arasındaki alan toplam impuls, Fxt hakkında bilgi verir.

- İvme eğrisin en yüksek noktası, ivme kuvvetinin maksimum değerine daha hızlı ulaştığını ifade eder.

Özet olarak, ivme eğrisinin bütün bu görünüşleri, iyi teknikle, cirit atışına özgü hız-kuvvet yetisi arasındaki bağlantıyı gösterir.

İvme Eğrilerinin karşılaştırılması

Şekil 5’de ideal ivme eğrisiyle gösterilen eğrilerin karşılaştırılmaları ilk GDR de seçilen sporcuların ideal cirit atış tekniğine çok yaklaştıklarını gösterir.

Petra Felke ve Detlef Michel tarafından yapılan eğriler iyi modern tekniklere örnektir. Her iki eğride hız-kuvvetin yüksek düzeyinin cirit atışı hareketine en iyi biçimde dönüştürüldüğünü gösterir. Ruth Fuchs eğrilerini Felke ile karşılaştırdığımızda, açık farklar görürüz. Felke Fuchs’dan daha çok hız-kuvvet eğrisine sahiptir. Bu yüzdende Felke in toplam impuls ve mutlak ivme kuvveti değeri ve eğrisinin yükselmesinin dikliği Fuchs’a oranla daha fazladır. Bu da Felke in Fuchs tan daha çok patlayıcı kuvveti olduğunu gösterir.

Uwe Hohn’ un eğrisi ise, 1986 öncesi 104.80 cm en iyi dereceye sahip olmasına rağmen atış tekniği geliştirilmeye yöneliktir.

Felke’in atış eğrilerinin 4 yıllık bir dönemde olması ilginçtir. Bu gelişmeleri sistematik olarak desteklemeyi gösterir ve başarılı bir eğitim kavramının gerçekleştirilmesi aşağıdakileri temel alır.

- İdeal hedef teknik bilgisi

- Felke in tekniği ve ideal teknik arasındaki karşılaştırmanın düzenli teknik analizi. Bu karşılaştırma teknik hataların belirlenmesine örnek:ideal teknikten sapmalara yol açar ve eğim değişikliğine neden olur.

- İdeal tekniğin başarılı bir biçimde gelişmesine yol açan teknik eğitim metotları.

Eğriler Felke’in atış tekniğinin nasıl yıllar boyunca değişmediğini gösterir.Ayrıca bu eğriler antrenmanın sabit olduğu ve düzenli analiz tekniğiyle desteklediği taktirde ideal tekniğe yaklaşmanın mümkün olduğunu gösterir.

Felke’in gelişimine ait bazı notlar:

- Toplam impuls, Fxt (eğri ve x ekseninin arasındaki alan) artmaktadır.

- İvme kuvvetinin mutlak değeri artmaktadır.

- İvme kuvvetinin maksimum değerine daha çabuk ulaşmaktadır, bunun nedeni ise enin dik yükselmesidir.

Son Hızlanma Evresinde Oluşan Tipik Hataların Karşılaştırılması

Cirit atışının son hızlanma evresindeki iki tipik hata, atış kolunun bükülü olması ve destek bacağının bükülü olmasıdır. Her iki hata da sporcuların maksimum atış mesafesine ulaşmada ki çabalarını da engellemektedir. Ve yine her ikisi de gözle görülür bir biçimde meydana gelmektedir.

Şekil 6 ve 7 bu hataların etkilerini gösterir. Eğrilerin başlangıç bölümleri atıcının bu teknik hatalarından birini yapacağını gösterir. Normal olarak bu olduğunda, atıcı ideal ivme eğrisi geri dönemez. Eğer sporcular bükülen bir destek bacağı ve bükülü olan bir atış kolu ile atışı yaparsa, atış kolu dirseğinin yaralanma riski daha azdır. Bu özellik atış esnasında atıcının kolu omuz seviyesinin altında ise de yaralanma olacaktır. Çünkü bu, atıcıların omuz üzerinden atış yapmaları yerine yandan atmalarına (ciritin altına girmeden) neden olacaktır.